Bøn frå lysprodusenta

Frédéric Bastiat

Journal des Économistes, oktober 1845
Kapittel VII i første serie av Sophismes Économiques

BØN

frå produsentane av lys, stearin, lamper, lysestaker, gatelykter, lysesaks, lyseslukker, og frå produsentane av talg, olje, harpiks, alkohol, og generelt alt som angår belysning.

Til dei æra medlemmane av deputertkammeret.

Æra medlemmar,

De er på rett veg. De avviser abstrakte teoriar; overflod og låge prisar berører dykk lite. De er først og fremst oppteken av produsenten si stilling. De vil frie han frå utanlandsk konkurranse, med andre ord, de vil reservere det nasjonale marknaden for det nasjonale arbeidet.

Me kjem for å tilby dykk ein framifrå moglegheit til å anvende dykkar… korleis skal me seie? dykkar teori? nei, ingenting er meir villedande enn teori; dykkar doktrine? dykkar system? dykkar prinsipp? men de likar ikkje doktrinar, de har avsky for system, og når det gjeld prinsipp, erklærer de at det ikkje finst nokon i samfunnsøkonomien; me vil difor seie dykkar praksis, dykkar praksis utan teori og utan prinsipp.

Me lid under den uuthaldelige konkurransen frå ein utanlandsk rival som tilsynelatande finn seg i så overlegne tilhøve samanlikna med våre, for produksjon av lys, at han oversvømmer vårt nasjonale marknad til ein fabelaktig låg pris; for så snart han viser seg, opphører salget vårt, alle forbrukarar henvender seg til han, og ei gren av fransk industri, som sine forgreningar er utallige, blir ramma plutseleg av den mest fullstendige stagnasjonen. Denne rivalen, som ikkje er anna enn sola, fører ein så innbitt krig mot oss at me mistenkjer at han er send mot oss av det perfide Albion (godt diplomati i desse tider!), særleg sidan han viser større omsorg for denne stolte øya enn for oss.

Me ber om at det måtte behage dykk å vedta ein lov som påbyr stenging av alle vindauge, takvindauge, markiser, persienna, skodder, gardin, hengsel, oksøye-vindauge, persienna, kort sagt, alle opningar, hòl, sprekker og spaltar gjennom kva sollyset har for vane å trenge inn i husa, til skade for dei vakre industriane som me smigrar oss med å ha utstyre landet med, som ikkje utan utakknemligheit kunne forlate oss i dag til ein så ulik kamp.

Vær så snill, æra deputerte, ikkje ta vår bøn for ein satire, og avvis han ikkje utan å høyre på dei grunnane me har å framføre til støtte.

Og for det første, om de stenger, så langt det er mogleg, all tilgang til naturleg lys, om de dermed skapar behov for kunstig lys, kva industri i Frankrike vil då ikkje, etter tur, bli oppmuntra?

Om det blir forbruka meir talg, vil det trengast fleire oksar og sauer, og følgeleg vil me sjå ei auke i kunstige engar, kjøt, ull, skinn, og fremfor alt gjødsel, denne grunnlaget for all jordbruksrikdom.

Om det blir forbruka meir olje, vil me sjå utvidelse av dyrkinga av valmue, oliven og raps. Desse rike og utmattande plantane vil i rett tid kome til nytte for å utnytte den fruktbarheten som husdyravlen vil ha tilført vårt territorium.

Våre heder vil dekkjast med bartrær. Talrike svermar av bier vil samle parfymerte skattar på våre fjell som i dag fordampar utan nytte, som blomane dei stammar frå. Det finst difor ikkje ei gren av jordbruket som ikkje vil ta eit stort steg framover.

Det same gjeld skipsfarten: tusenvis av skip vil dra på kvalfangst, og på kort tid vil me ha ein marine som kan oppretthalde Frankrikes ære og svare på den patriotiske kjensla hos dei underskrivne bønstillarane, lysforhandlarar, osv.

Men kva skal me seie om Paris-artikkelen? Sjå for dykk forgyllingar, bronsane, krystallar i lysestakane, i lampane, i lysekronene, i kandelabre, skinnande i romslige magasin ved sida av kva dagens magasin berre er butikkar.

Det er ikkje eingong den fattige harpiksarbeidaren på toppen av sin sandhaug, eller den triste gruvearbeidaren i djupet av sin svarte sjakt, som ikkje vil sjå sin lønn og sitt velvære auke.

Vær så snill å reflektere over dette, æra medlemmar; og de vil forbli overtydd om at det kanskje ikkje finst ein einaste franskmann, frå den velståande aksjonæren i Anzin til den mest beskjedne forhandlaren av fyrstikkar, som si tilstand ikkje vil bli forbetra av suksessen til vår bøn.

Me føreser dykkar innvendingar, æra medlemmar; men de vil ikkje kunne stille ein einaste motførestilling som de ikkje må gå og hente i dei brukte bøkene til tilhengjarane av handelsfridom. Me vågar å utfordre dykk til å uttale eit ord mot oss som ikkje augneblinkeleg vender seg mot dykk sjølv og mot prinsippet som styrer heile dykkar politikk.

Vil de seie oss at om me vinn på denne beskyttinga, vil ikkje Frankrike vinne på det, fordi forbrukaren vil bere kostnadene?

Me vil svare dykk:

De har ikkje lenger rett til å påberope forbrukaren sine interesser. Når han har stått overfor produsenten, har de under alle omstende ofra han. — De har gjort det for å oppmuntre arbeidet, for å utvide arbeidets domene. Av same grunn må de gjere det igjen.

De har sjølv gått i forkjøpet for innvendinga. Når ein sa til dykk: forbrukaren er interessert i fri innførsel av jern, kol, sesam, kveite, tekstil. — Ja, sa de, men produsenten er interessert i deira utelukkelse. — Vel! om forbrukarane er interesserte i innslipp av naturleg lys, er produsenten interessert i hans forbod.

Men, sa de vidare, produsenten og forbrukaren er ein. Om fabrikanten tener på beskyttinga, vil han få bonden til å tene. Om jordbruket blomstrar, vil det opne marknader for fabrikkane. — Vel! om de gir oss monopol på belysning om dagen, vil me først kjøpe mykje talg, kol, oljar, harpiks, voks, alkohol, sølv, jern, bronse, krystallar, for å drive vår industri, og dessutan vil me og våre talrike leverandørar, blitt rike, forbruke mykje og spreie velstand i alle greinar av nasjonalt arbeid.

Vil de seie at sollyset er ei gratis gåve, og at å avvise gratis gåver ville vere å avvise sjølve rikdommen under påskot av å oppmuntre midla til å erverve henne?

Men pass på at de ber døden inn i hjartet av dykkar politikk; pass på at de hittil alltid har avvist det utanlandske produktet fordi det nærmar seg den gratis gåva, og jo meir det nærmar seg den gratis gåva. For å etterkomme krava frå andre monopolistar hadde de berre ein halv grunn; for å etterkomme vår bøn har de ein fullstendig grunn, og å avvise oss nettopp ved å grunngje dykk på at me er meir grunnlagt enn dei andre, ville vere å stille opp likninga: + × + = –; med andre ord, det ville vere å hope absurditet på absurditet.

Arbeidet og naturen bidrar i forskjellige proporsjonar, avhengig av land og klima, til skapinga av eit produkt. Den delen som naturen legg inn er alltid gratis; det er arbeidets andel som skapar verdi og blir betalt.

Om ein appelsín frå Lisboa blir selt til halv pris av ein appelsín frå Paris, er det fordi ein naturleg og difor gratis varme gjer for den eine det som den andre skylder til ein kunstig og difor kostbar varme.

Difor, når ein appelsín kjem til oss frå Portugal, kan ein seie at ho blir gitt oss halvveges gratis, halvveges mot betaling, eller med andre ord, til halv pris i høve til den frå Paris.

Men det er nettopp av denne halv-gratisheita (unnskyld uttrykket) at de argumenterer for å utelukke henne. De seier: Korleis kunne det nasjonale arbeidet motstå konkurransen frå det utanlandske arbeidet når det første må gjere alt, og det andre berre treng å utføre halvparten av arbeidet, sidan sola tek seg av resten? — Men om halv-gratisheita får dykk til å avvise konkurransen, korleis skulle då full gratisheit få dykk til å godta konkurransen? Anten er de ikkje logiske, eller de må, ved å avvise halv-gratisheita som skadeleg for vårt nasjonale arbeid, avvise a fortiori og med dobbelt så stor iver den fullstendige gratisheita.

Igjen, når eit produkt, kol, jern, kveite eller tekstil, kjem til oss utanfrå og me kan erverve det med mindre arbeid enn om me laga det sjølv, er forskjellen ei gratis gåve som blir oss tildelt. Denne gåva er meir eller mindre betydeleg, avhengig av om forskjellen er større eller mindre. Ho er ein firedel, ein halvdel, tre firedeler av produktets verdi, om utlendingen berre ber oss om tre firedeler, halvparten, ein firedel av betalinga. Ho er så fullstendig som ho kan vere, når givaren, som sola gjer for lyset, ikkje ber oss om noko. Spørsmålet, og me stiller det formelt, er å vite om de vil for Frankrike fordelen av gratis forbruk eller dei angjevne fordelane av kostbar produksjon. Vel, men vær logiske; for så lenge de avviser, som de gjer, kol, jern, kveite, utanlandske tekstil, i høve til at deira pris nærmar seg null, kva inkonsekvent ville det ikkje vere å godta sollyset, som sin pris er på null, heile dagen?