Staten

Frédéric Bastiat

http://bastiat.org/

Kjelder

Journal des Débats, 25. september 1848, s. 1, kolonne 5.

Staten — Maudit gull, s. 5.

Samla verk, bind 4, s. 327.

Journal des Débats, nummer 25. september 1848.

Eg vil at nokon set opp ein pris, ikkje på fem hundre franc, men på ein million, med kronar, kross og ringar, i favør av den som gir ei god, enkel og forståeleg definisjon av dette ordet: Staten.

Kva stor teneste ville det ikkje gjere for samfunnet!

Staten! Kva er det? kvar er det? kva gjer det? kva skal det gjere?

Alt me veit om det, er at det er ein mystisk person, og sikkert den mest ettersøkte, mest utryggaste, mest besette, mest rådgjorde, mest oppmuntra, mest påkalla og mest provoserande som det finst i verda.

For, mine herrar, eg har ikkje æra av å kjenne deg, men eg set på ti mot ein at du lagar utopiar; og om du lagar dei, set eg på ti mot ein at du lastar Staten med å realisere dei.

Og du, damer, eg er sikker på at du ønskjer i ditt sinn å hjelpe alle dei triste menneska, og at du ikkje ville vore noko utilfreds om berre Staten ville hjelpe til.

Men, uha! den mislykkaste, som Figaro, veit ikkje kven ho skal høyre på eller kvar ho skal sjå. Dei ti tusen munnane i pressa og på tribunen ropar samstundes:

« Organiser arbeidet og arbeidarane.

Fjern egoismen.

Hindre overgrep frå kapitalen.

Utforsk kalkun og egg.

Bygg jernbane gjennom landet.

Vatn markane.

Bryt ned fjella.

Opprett modellar for jordbruket.

Opprett harmoniske verkstader.

Bosett i Algerie.

Fø barna.

Utdann dei unge menneska.

Hjelp dei eldre folka.

Send innbyggjarar frå byane til landstrøka.

Vurder profittane til alle industriar.

Lån pengar utan rente, til dei som ønskjer det.

Fri opp Algerie, Polonia og Ungarn.

Oppdage og utvikle riddarferdigheiter. Formidle oss musikarar og dansarar.

Forbyd handelsverksemd og samstundes skape ein handelsflåte.

Oppdag sanningas og kast eit grønt grøt i hovuda våre. Staten har for oppgåve å lyse, utvikle, utvide, styrke, spiritualisere og heilage folkesjela. * »

— « Hei! Herrar, litt tolmod, seier Staten med eit bedrøveleg ansikt.

« Eg vil prøve å tilfredsstille dykk, men for det krev eg nokre ressursar. Eg har førebudd prosjekt om fem eller seks nye avgifter og dei mest mildaste i verda. De vil sjå kor mykje glede det er å betale dei. »

Men då oppstår det eit stort opprop: « Haro! haro! den store verdien av å gjere noko med ressursar! Det ville ikkje vere nok å kalle seg Staten. I staden for å laste oss med nye avgifter, ber me deg om å fjerne dei gamle. Fjern:

Avgift på salt;

Avgift på drikkevarar;

Avgift på brev;

Octroi;

Patent;

Tenester. »

I mellomtida og etter at landet har bytt to eller tre Statar for ikkje å tilfredsstille alle desse krava, ville eg gjere merking om at dei var kontrasterande. Kvifor blei eg så merksam, gudskjelov! kunne eg ikkje halde for meg denne mislykkaste merkinga?

Her er eg diskreditert for evig tid; og det er no akseptert at eg er ein mann utan hjarte og sans innslag, ein filosof som er kald, ein individualist, og i alle fall ein økonom frå engelsk eller amerikansk skole.

Og la oss ikkje bli misforstått, skriv dei store utopiske tekstane. Eg har feil, sikkert, og eg trekkjer tilbake med stort hjarte. Eg ber deg ikkje tvile på det, så vær sikker på at de verkeleg har funne, utan oss, ei guddommeleg og ubegrensa kraft som heiter Staten, som har mat for alle munnar, arbeid for alle armar, kapitalar for alle enteprenøriar, kreditt for alle prosjekt, olje for alle sårar, balsam for alle sorgar, råd for alle utfordringar, løysingar for alle tvil, sannheit for alle intelligensar, underhaldning for alle utryggheiter, mjølk for barna, vin for eldre folk, som lever opp til alle våre behov, føreser alle våre ønskje, tilfredsstiller all vår nysgjerrigheit, rettar alle våre feil, og gir oss alle no ingen føresegning, ingen vareheit, ingen overvegelse, ingen visdom, ingen erfaring, ingen orden, ingen økonomi, ingen temperanse og ingen aktivitet.

Og kvifor ville eg ikkje ønske det? Gudskjelov, jo meir eg reflekterer over det, finn eg at det er praktisk, og eg er ute etter å ha, meg sjølv, denne ubegrensa kjelda til rikdommar og lys, denne universelle lækjaren, denne ubegrensas skattkista, denne ufeilbare vegvisaren som de kallar Staten.

Difor ber eg om at nokon viser meg han, definerer han, og det er difor eg føreslår ein pris for den første som oppdag denne fengselsenet. For då, me må akseptere godt at denne viktige oppdaginga ikkje har vore gjord enno, sidan, til no, alt som fremmar seg under namnet Staten, blir avvist av folket så snart, fordi det ikkje oppfyller dei litt kontrasterande krava i programmet.

Må me seie det? Eg fryktar at me er, på dette punktet, misforstått av ei av dei mest utrulige illusjonane som nokon gong har teke over menneskeleg sinn.

Mennesket fryktar smerte og sorg. Og likevel er det forplikta av naturen til å leve med mangel, om det ikkje tek seg på arbeid. Det har difor berre valet mellom desse to ulike vondskapsformene.

Korleis unngå begge dei? Det har det fram til no funne og vil aldri finne noko anna: det er å njote arbeidet til andre; det er å gjere slik at smerta og gleda ikkje fell på kvar einskild person i høve til den naturlege proporsjonen, men at all smerte er for nokre og all glede er for andre. Derifrå kjem slaveriet, derifrå kjem igjen plyndringa, uansett form det tek: krig, bedrag, vald, restriksjonar, misforståingar, osv., utrulige overtramp, men konsekvensar med tanken som ga dei livet. Me må ha hat og kjempe mot undertrykkarane, me kan ikkje seie at dei er absurde.

Slaveriet forsvinn, takk gud, og på den andre sida, denne tendensen me har til å beskytte vårt vel, gjer at den direkte og naive plyndringa ikkje er enkel. Éi ting har likevel vore att. Det er dette mislykkaste primitive ønskjet som ligg i alle menneske til å dele det komplekse livet i to delar, å kaste smerta på andre og halde gleda for seg sjølv. Att å sjå under kva ny form denne triste tendensen viser seg.

Undertrykkararen handlar ikkje direkte med sine eigne styrkar mot den undertrykkaste. Nei, vår samfunnsskjønnheit er blitt for detaljert for det. Det finst likevel enno tyrann og offer, men mellom dei kjem ein mellommann som er Staten, dvs. lova sjølv. Kva er meir passande til å stille vår skam og, kva kan kanskje vere endå betre anerkjend, til å overvinne motstandane? Difor kjem alle, på eit eller anna vis, under ei førehandsbeløning eller anna, til Staten. Me seier til han: « Eg finn ikkje at det er ein proporsjon mellom mine gleder og mitt arbeid som tilfredsstiller meg. Eg ville gjerne, for å oppnå det ønskte likskapsunktet, ta litt frå andre menneskes vel. Men det er farleg. Kan du ikkje hjelpe meg med det? kan du ikkje gi meg ein god plass? eller endå hindre konkurrentanes industri? eller endå tilby meg gratis kapital som du har teke frå deira eigarar? eller oppdage mine born ved offentlege kostnader? eller gi meg belønningar for å motivere meg? eller sikre mitt velvære når eg er femti år? På denne måten kjem eg til målet mitt med full roleg samvit, for lova sjølv har handla for meg, og eg får alle fordelane av plyndringa utan at eg har risiko eller den vondskapsfulle! »

Som det er sikkert på ei side, at me kjem til Staten med alle liknande førespurnadar, og at, på den andre sida, det er stadfest at Staten ikkje kan gi glede til nokre få utan å leggje meir arbeid til dei andre, før me får ei anna definisjon av Staten, så meiner eg å ha rett til å gi her mi eiga. Kven veit om han vil vinne prisen? Han er her:

Staten er den store fiksjonen gjennom kva alle prøver å leve på andre menneskes kostnad.

For i dag som før ville kvar einskild, litt meir, litt mindre, gjerne njote arbeidet til andre. Denne kjensla kan me ikkje vise offentleg, me skjuler henne sjølv; og kva gjer me då? Me finn ein mellommann, me kjem til Staten, og kvar klasse kjem deretter til å seie: « Du som kan ta lojalt, ærleg, tek frå folket, og me deler. » Uha! Staten har for mykje helling til å følgje det djevelsk rådet; for ho består av ministrar, funksjonærar, menneske i røyndom, som, som alle menneske, har ønskje i sitt hjarte og fangar alltid med hast moglegheita til å sjå sine rikdommar og påverknad auke. Staten forstår difor veldig raskt partiet ho kan trekkje ut av rolletten som folket gir henne. Ho blir dommar, herskar over alle skjebnar: ho tek mykje, så har ho mykje att til seg sjølv; ho multipliserer talet på sine medarbeidarar, ho utvidar krinsen av sine oppgåver; ho kjem til å bli enorme proporsjonar.

Men det som er viktig å merke seg, er den overraskande blindheita hos folket i alt dette. Når soldatar som var lykkelige redda dei tapte mot slaveriet, var dei barbariske, men dei var ikkje absurde. Målet deira, som vårt, var å leve på andre menneskes kostnad; men som oss, miste dei det ikkje. Kva skal me seie om eit folk der folket ikkje ser ut til å forstå at den gjensidige plyndringa ikkje er mindre plyndring fordi ho er gjensidig; at ho ikkje er mindre kriminell fordi ho blir utført lovleg og med orden; at ho legg ingenting til det offentlege velværet; at ho i staden minskar det mot alt som kostar denne utgiftsvegen me kallar Staten?

Og denne store illusjonen har me plassert, for folkets opplysnings skuld, på frontispisiet til Grunnlova. Her er dei første orda i forordet:

« Frankrike har blitt konstituert som Republikk for… å kalle alle borgarane til eit nivå av moral, lys og velvære som alltid aukar. »

Så det er Frankrike eller abstraksjonen som kallar dei franske folka eller realitetane til moral, lys og velvære osv. Er det ikkje å utvide i tydinga av denne vanelege illusjonen som fører oss til å vente alt på ei anna energi enn vår eiga? Er det ikkje å seie at det finst, ved sida av og utanfor dei franske folka, eit vesen som er guddommeleg, lyst, rett, som kan og må spre sine velgerningar over dei? Er det ikkje å anta, og naturlegvis gratis, at det finst mellom Frankrike og dei franske folka, mellom den einskilde forkortinga, abstraksjonen av alle individa og desse individa sjølv, relasjonar som liknar til barn, formynderi til elev, lærar til skoleelevar? Eg veit godt at nokon seier nokon gonger metaforisk: landet er ei vennleg mor. Men for å overta in flagranti av tomheit forslaget i Grunnlova, trengst det berre å vise at det kan returnerast, eg ville ikkje seie utan ulemper, men likevel med fordeler. Vil nøkkelordet nødvendigvis miste nøyaktigheit om forordet hadde sagt:

« Dei franske folka har blitt konstituert som Republikk for å kalle Frankrike til eit nivå av moral, lys og velvære? »

Og kva er verdien av ein aksiom der subjektet og attributtet kan byte plass utan ulemper? Alle forstår at det er rett å seie: mora gir næring til barna. Men det ville vere umulig å seie: barna gir næring til mora.

Amerikanarna hadde ei anna oppfatning av relasjonane mellom borgarar og Staten då dei sette inn desse enkle orda i deira Grunnlov:

« Me, folket i Dei Sameinte Statane, for å danne ein union meir perfekt, etablere rettferd, sikre innanstabilitet, tilby vern mot fellesskapet, auke det generelle velværet og sikre dei framstega av fridom til oss sjølv og vår etterverld, vedtek, osv. »

Her ingen oppretting av fiksjon, ingen abstraksjon som borgarane spør alt om. Dei ventar ikkje noko anna enn på seg sjølv og deira eiga energi.

Om eg har vore til å kritisere dei første orda i vår Grunnlov, er det ikkje fordi det er ein rein subtilitet metafysisk. Eg trur at denne personifiseringa av Staten har vore i fortida og vil vere i framtida ei rik kjelde til katastrofar og revolusjonar.

Her er Publikum på ei side, Staten på den andre, betrakta som to ulike einingar, difor dette kalla for å spreie over på det andre, det andre har rett til å krevje strømmen av menneskeleg glede.

Kva skal då skje?

Det faktiske er at Staten ikkje er handkott og kan ikkje vere det. Ho har to hender, ei for å ta imot og ei for å gi ut, altså handa råu og handa mild. Aktiviteten i den andre er nødvendigvis underordna aktiviteten i den første.

Sjølv om det er nødvendig, kan Staten ta imot utan å gi tilbake. Dette har skjedd og forklarer seg av naturens porøse og absorberande eigenskapar til hendene hennar, som alltid held på ein del eller nokre gonger heile det dei rører. Men det som aldri har skjedd, ikkje vil skje, og ikkje kan begynne å skje, er at Staten gir tilbake folket meir enn ho tek imot. Det er difor så dumt at me held oss rundt henne i ei audmjuk rolle av bønne-bedarar. Det er radikalt umogeleg for henne å gi eit spesielt føremun til nokre få individ som utgjer samfunnet, utan å skade samfunnet heile.

Så ho står difor, på grunn av våre krav, i ein tydeleg sirkel med ulemper.

Om ho avviser velværet me krev av henne, blir ho skulda for manglande evne, dårleg vilje og ukapasitet. Om ho forsøker å realisere det, blir ho redusert til å skade folket med doble avgifter, å gjere meir skade enn godt, og å trekkje seg inn på ei anna side, generell misnøye.

Så i publikum to forventningar, i regjering to løfte: mange velgerningar og ingen avgifter. Forventningar og løfte som, då dei er kontrasterande, aldri blir realiserte.

Er det ikkje dette som er årsaka til alle våre revolusjonar? For mellom Staten som produserer urealistiske løfte og folket som har utvikla urealistiske forventningar, kjem det likevel to grupper menneske: dei ambisiøse og dei utopiske. Deira rolle er allereie teikna av situasjonen. Det er berre til å la desse populære representantane krype i folkets øyre: « Makthavarane misforvirrar deg; om me var på deira plass, ville me fullføre deg med velgerningar og frie oss frå avgifter. »

Og folket trur, og folket ventar, og folket gjer ein revolusjon.

Sine vener er ikkje så snart i makta, men dei blir snart oppfordra til å utføre. « Gi meg difor arbeid, mat, hjelp, kreditt, utdanning, koloniar, seier folket, og samstundes, etter dine løfte, fri meg frå skatten. »

Den nye Staten er ikkje mindre forvira enn den gamle Staten, for i faktum av umoglegheit kan ein godt lofte, men ikkje halde. Ho forsøker å vinne tid, ho treng det for å la sine store prosjekt modne. Først gjer ho nokre små utforskelege forsøk; på ei side, ho utvidar litt grunnleggjande utdanning; på den andre, ho endrar litt avgift på drikkevarar (1830). Men kontraksjonen står alltid føre henne: om ho vil vere filantropisk, må ho bli skattefyllt; og om ho slår av skattetilegg, må ho også slå av filantropien.

Desse to løfta sørgjer alltid og nødvendigvis for kvarandre. Bruk av kreditt, dvs. ete framtida, er eit faktisk sikkert sätt å konkilierer dei; ein prøver å gjere litt godt i dag på kostnad av mykje dårleg i framtida. Men dette prosessen opphører spekteret av bankkrise som kjempar kreditten. Kva skal då skje? Då tek den nye Staten sin parti i tapperheit; ho samlar styrkar for å halde seg, ho døyvar opp opinionen, ho brukar krav til rettferd, ho deklarerer at ein kan ikkje administrere utan å vere uopplagt; kort sagt, ho deklarerer regjering.

Og det er difor at andre populære representantar ventar på henne. Dei utnyttar same illusjon, går gjennom same vegen, oppnår same suksess, og kjem snart til å gle seg i same hòlet.

Så me har kome til Februar. I denne tida har illusjonen som er temaet for dette arket penetrert meir enn nokon gong inn i folkets tankar, med sosialistiske læremerker. Meir enn nokon gong ventar folket at Staten, under den republikanske forma, opnar opp heile kjelda til velvære og lukkar kjelda til avgifter. « Folket har ofte misvirra meg, seier folket, men eg vil sjølv sikre meg at eg ikkje blir misvirra ein gong til. »

Kva kunne gjerast av den øvste regjeringa? Helsa! det som alltid skjer i slike situasjonar: lofte og vinne tid. Det mangla ikkje, og for å gi sine løfte meir formelle rettferd, fastla dei dei i vedtak. « Auka velvære, redusert arbeid, hjelp, kreditt, gratis utdanning, jordbrukskoloniar, skogavverking, og samstundes redusert avgift på salt, drikkevarar, brev, kjøt, alt vil bli gitt… kom inn Nasjonalt Samlested. »

Nasjonalt Samlested kjem, og som ein ikkje kan realisere to kontrasterande ting, var deira oppgåve, deira triste oppgåve, å trekkje bort, så godt som mogeleg, eitt etter det andre, alle vedtaka frå den øvste regjeringa.

Men for å unngå at misnøya blir for hard, måtte det likevel transigere litt. Nokre engasjement blei haldne på, andre fekk ein lite begynnelsesutføring. Så forsøkjer den noverande administrasjonen å tenkje ut nye avgifter.

No transporterer eg tankane mine til nokre månader i framtida, og spør meg med bekymra sinn, kva som vil skje når nye agentar kjem til våre landstrøk for å overføre dei nye avgiftane på arv, inntekter, utbytte frå jordbruket. Lat gud forkrenke mine føreblikk, men eg ser fram til at det er ei rolle å spele for populære representantar.

Les siste Manifestet til Montagnardane, det dei har utgitt i samband med valet om presidenten. Det er litt langt, men etter alt saman kan det samanfattast i to ord: Staten må gi mykje til borgarane og ta lite frå dei. Det er alltid den same taktikken, eller om ein vil, den same feilen.

« Staten skal gratis gi utdanning og opplæring til alle borgarar. »

Ho skal:

« Ein generell og yrkesmessig utdanning så mykje som mogleg, i samsvar med behova, yrkesferdigheitene og evnene til kvar einskild borgar. »

Ho skal:

« Lære dei sine plikter overfor Gud, menneske og seg sjølv; utvikle deira kjensler, evner og evne, gi dei endeleg kunnskap om deira arbeid, forståing for deira interesser og kjennskap til rettane deira. »

Ho skal:

« Gi tilgang til alle bøker og kunst, skatten av tanken, skatten av sinnet, alle gleder som opplyser og styrkar sjela. »

Ho skal:

« Reparere alle skadar, brann, oversvøm osv. (dette og det andre seier meir enn det er stort) utsett for ein borgar. »

Ho skal:

« Intervenere i kapitalens relasjonar med arbeidet og bli regulatoren av kreditt. »

Ho skal:

« Tilby seriøse tilbod til jordbruket, og ha ein effektiv beskytting av gruveverk. » Og utan tvil også « kjøpe jernbane, kanalar, bergmalaringar, » og administrere dei med denne industrielle evna som karakteriserer henne.

Ho skal:

« Oppmuntre generøse forsøk, støtte dei og hjelpe dei med alle ressursar som kan gjere dei suksessfulle. Regulatoren av kreditt, vil ho kommandere omfattande samfunnsindustrielle og jordbrukskollektiv for å sikre deira suksess. »

Staten skal gjere alt dette utan å påverke dei tenestane som ho er utsett for i dag; og til dømes, må ho alltid vere i ein meiningsfull tilstand overfor framande land; for seier signatarane på programmet: « Bundet av denne heilage solidariteten og av dei tidlegare prestasjonane frå den franske republikken, ber me våre ønskje og forventningar over partigrenser som despotismen oppretter mellom landa: retten me vil ha for oss, vil me ha for alle dei som er under tyranni; me vil at vår gloriøse armé skal vere endå, om det er nødvendig, den armé for fridom. »

Du ser at den milde handa til Staten, denne gode handa som gir og spreier, blir mykje beskrive under regjeringa av Montagnardane. Du trur kanskje at det vil vere det same med den råe handa, denne handa som graver og trekk ut frå våre lommer?

Forklaringar! Dei populære representantane kan ikkje gjere sitt jobb om dei ikkje har kunsten, ved å vise milde handa, å skjule den råe handa.

Deira regjering vil sikkert vere jubel for bidragsytaren.

« Det er det overflødige, seier dei, ikkje det nødvendige som avgiftane skal nå. »

Vil det ikkje vere ein bra tid då kor, for å laste oss med velgerningar, skatten berre tek ut av vårt overflødige?

Det er ikkje alt. Montagnardane ønskjer at « avgifta skal miste sin oppressiv karakter og bli berre ein handling av broderskap. »

Heilage himmel! eg visste godt at det er mote å putte broderskap overalt, men eg trudde ikkje at ein kunne puste det inn i betalingsbrevet.

Når me kjem til detaljer, seier signatarane på programmet:

« Me ønskjer umiddelbar opphevelse av avgifter som rammer dei første nødvendigheitene, som salt, drikkevarar osv.

« Reformasjon av jordbruksavgift, octroi, patent.

« Fri rett, det vil seie forenkling av former og redusert kostnad. » (Dette kan kanskje gjelde for poststempler.)

Så jordbruksavgift, octroi, patent, stempler, salt, drikkevarar, post, alt er der. Desse herrane har funne hemmeligheten til å gi milde handa til Staten ein brennande aktivitet medan dei paralyserer råe handa.

Så la oss spørje lesaren uavhengig, er det ikkje her barnespel, og endå meir, farleg barnespel? Kvifor ville ikkje folket gjere revolusjon etter revolusjon om dei ein gong er bestemte til å stoppe når dei har oppnådd denne kontraksjonen: « Ikkje gi noko til Staten og motta mykje! »

Trur du at om Montagnardane kjem til makt, vil dei ikkje bli offer for dei middela dei brukar for å snakke seg fram?

Borgarar, i alle tider har to politiske system vore saman, og begge kan støtte seg på gode grunnar. I det eine er Staten mykje ansvarleg, men også mykje belasta. I det andre handlar sin doble handling lite. Men når me kjem til det tredje systemet som deltek i dei to andre, og som består i å krevje alt av Staten utan å gi noko til henne, er det fiksjonelt, absurd, barnespel, kontrasterande og farleg. Dei som set det fram for å pleie å skade alle regjeringar ved å kritisere dei og eksponere dei således for deira slag, dei flatterer deg sjølv og misleiar deg, eller minst dei misleiar seg sjølv.

Og me, me trur at Staten, anten ho er eller skal vere noko anna enn ein fellesskapsmakt instituert, ikkje for å bli eit instrument for overtrykk og gjensidig plyndring mellom alle borgarar, men i staden for å beskytte kvar einskild sine rettar og la rettferd og tryggleik rå.

Samla verk — Journal des débats — Pamphlets